Tuesday, January 18, 2011

DHANDHANGGULA

(1) Lawan Jebeng ya sun Tanya yekti, antuk apa sira seka sagra”, Senapati lon ature,
“Inggih binektan ulun, Tigan lungsungjagat ken nedhi, lan Jayengkaton lisah”, dwi serana
katur, sang wiku wrin lon delingya, “Katujone durung kongsi sira bukti, yen wisa dadi
apa.

Kepadamu anakku aku bertanya, kamu mendapat apa dari segoro/samudera”, Senopati
menjawab pelan, “Ya saya diberi Telur Lungsung Jagad yang disuruh memakannya, dan
Minyak Jayengkaton”, Keduannya adalah pemberian, sang Wiku sudah menyadarinya
dan berkata secara halus, “Untung saja kamu belum membuktikannya, jika sudah
dimakan mau jadi apa kamu Nak.

(2) Temah antuk sengsareng ngaurip, yekti wurung sira dadi nata, nggonirarsa mengku
ngrate, sida neng samodra gung, datan bisa mulih Matawis, de wadyanta tan wikan,
myang garwa putramu, labete wus salin tingal, kita dadi jodhone Ni Kidul mesthi, sabab
nir manungsanya.

Hanya mendapat hidup yang sengsara, pasti gagal keinginanmu menjadi Raja
memerintah kerajaan malah terperangkap di samudera luas, tidak bisa kembali ke
Mataram, rakyatmu dan anak isterimu tidak akan melihatmu karena kamu sudah berubah
wujud, karena kamu menjadi lelaki/suami Ratu Kidul, menjadi hilang wujud manusiamu.

(3) Maneh Jebeng sun Tanya kang yekti, sira remen marang narpaning dyah, kaya ngapa suwarnane”, Senapati lon matur, “Wananipun ayu nglangkungi, saktuwuk dereng mriksa, keng (k.253) kadya Dyah Kidul”, sang wiku mesem ngandika, “Kesamaran kita Jebeng Senapati, kena ngayu sulapan.

Kembali saya bertanya kepada mu dengan pasti, kamu suka kecantikan sang Ratu, seperti
apa wajahnya”, Senopati menjawab pelan, “Wajahnya sangat cantik, seumur hidup saya
belum pernah melihat, yang seperti (k.253) Dyah Ratu Kidul”, Sang Wiku tersenyum
berbicara, “Kamu terkena sihirnya anakku, itu hanya wujud yang disulap.

(4) Sabab sira durung sidik ngeksi, nguni sun wus namun manjing pura, dyah supine ya
suncolong, neng jenthik driji sang rum, iki warna delengen Kaki”, kagyat Sang
Senapatya, nggenira andulu, de supe langkung gengira, pan sakwengku tebok bolonging
li-ali, tumungkul Senapatya.

Sebab kamu belum pernah melihat sebelumnya, dulu saya sudah pernah masuk ke pura,
aku mencuri cincin dari jari kelingking sang Ratu, ini wujud sebenarnya sang Ratu
silahkan melihat anakku”, senopati terkejut, melihat cincin yang sangat besar, sebesar
“tebok” lubang cincin, Senopati merunduk memperhatikan.

(5) Driya maksih maiben ing galih, Sunan Adi ing tyas wus waskitha, Senapati tyas
sandeyeng, wusana ngling sang wiku, “Payo Jebeng ya padha bali,mumpung narpeng
dyah nendra,katon warna tuhu, mengko Jebeng wespadakna”, ri wusira Jeng Sunan lan
Senapati, linggar manjing samodra.

Saya masih merasa ragu dalam hati, Sunan Adilangu menyadari dalam hatinya, hati
senopati bimbang, lalu melihat kepada sang Wiku, “Ayo Nak kita pulang, mumpung Ratu
sedang tidur, nanti kamu bisa memperhatikannya lagi” setelahnya Kanjeng Sunan
Adilangu dan senopati berabjak meninggalkan samudera.

(6) Sakpraptaning jro pureng jeladri, Ratu Kidul wus kepanggih nendra, nglenggorong
langkung agenge, lukar ngorok mandhekur,rema gimbal jatha mangisis,panjangnya
tigang kilan, sakcarak gengipun, kopek nglembereh sakiyan, Senapati kamigilan wrin ing
warni, tansah legek tan nebda.

Sesampainya di pintu samudera, diketahui bahwa Ratu Kidul sudah tidur, tidur telentang
badannya sangat besar, tidur tanpa pakaian dan suara mendengkur, rambutnya gimbal/
gembel dan gigi siungnya keluar tajam, panjangnya 3 kali jengkal tangan, sebesar
“carak”, payudaranya turun menggantung, Senopati menggigil ketakutan melihat
wujudnya, sangat terkejut sampai tanpa bicara.

(7) (k.254) Sunan Adi nebdeng Senapati, “Jebeng iku warnane sanyata, kang bisa ayu sulape, linulu mring Hyang Agung, lamun wungu sakarep dadi, bisa salin ping sapta, sakdina warna yu, yen wis tutug pandulunya, payo mulih bok menawi mengko tangi, gawe rengating driya.”

(k.254) Sunan Adilangu berkata kepada Senopati, “Nak itu lah wujud sebenarnya Ratu Kidul, yang bisa berubah menjadi cantik karena sulapan sihir, “linulu” kepada Hyang Agung, ketika bangun berubah lagi, bisa berubah selama tujuh (7) kali, dalam satu hari, menjadi cantik, kalau kamu sudah puas melihantnya mari kita pulang, kemungkinan dia nanti bangun, membuat sakit hati.”

(8) Wusnya nulya kentar pyagung kalih, ing semarga Sunan tansah jarwa, “Ya sun tan
malangi Jebeng, nggonira kita wanuh, lan dyah narpa sakkarsa Kaki, wis bener karsanira,
nging ta cegah ingsun, wenangira mung persobat, sabab iku kang rumeksa Pulo Jawi,
wenang sinambat karsa.

Setelah itu kedua pembesar beranjak pergi, di perjalanan Sunan berbicara, “Ya saya tidak
menghalangi kamu berkenalan dengan Ratu Kidul, sudah benar keinginanmu, terserah
kamu, hak kamu berteman, sebab itu yang menyatukan Pulau Jawa, berhak meminta
bantuan.

(9) Mayo padha mulih mring Matawis, ingsun arsa kampir wis manira”, wusnya dwi
gancang tindake, Sunan ing Ngadilangu, dhinerekken lan Senapati, tindakira lir kilat,
sakedhap prapta wus, njujug dalem pepungkuran, Sunan Adi lawan wayah Senapati, arsa
ngyektekken srana.

Mari kita pulang ke Mataram, saya mau singgah di rumahmu”, ayo percepat perjalanan
kita, Sunan Adilangu diikuti oleh Senopati, jalan mereka secepat kilat, sekejap sudah
sampai, langsung menuju rumah belakang, Sunan Adilangu dan cucu Senopati akan
membuktikan sarana (pemberian Ratu, telur dan minyak).

(10) Juga juru taman Senapati, jalma tuwa madad karemannya, dadya mengguk raga ngronggok, yen angot tan tuk turu, sambat muji marang Hyang Widi, nuwun kuwatan rosa, pinanjangna (k.255) ngumur, samben muji pan mangkana, kantya tan wrin yen gustenira miyosi, tumrun bale krengkangan.

Juga juru taman Senopati, manusia tua yang suka menghisap candu, menjadi batuk dan
badan rusak kurus kering, jika kumatnya datang tidak bisa tidur, mengadu kesakitan
kepada Hyang Widi, meminta kekuatan dan panjang umur (k.255), setiap sedang
memohon seperti itu seterusnya sampai tidak sadar kalau gusti majikannya menghampiri,
dia turun dari bale dengan susah payah jatuh bangun.

(11) Senapati wusnya lengah angling, “Heh Ki Taman mau sun miyarsa, sira muji
mintakyate, iku ta apa tuhu, minta ing Hyang sarasing sakit, lan dawane murira”, Juru
Kebon matur,”Nggih Gusti yektos amba, rinten dalu nenuwun maring Hyang Widi,
pangjanging umur saras.”

Setelah duduk Senopati berbicara, “Heh Ki Taman tadi aku mendengar kamu berdoa
meminta kekuatan, apa itu betul, minta kepada Hyang untuk sembuh dari sakit dan
panjang umurmu”, Juru Taman menjawab,”Ya Gusti, benar hamba, setiap malam
meminta kepada Hyang widi, panjang umur dan sehat.”

(12) “Yen wis mantep panuwunmu Kaki, sunparingi sesarating gesang, dimen sirna lara
kabeh”, Ki Taman nembah nuwun, majeng sinung tigan tinampin, laju kinen nguntala,
seksana nguntal wus, Ki Tamanmubeng angganya, lir gangsingan tantara jumeglug muni,
wreksa sol sangking prenah.

“Kalau sudah yakin permintaanmu Kaki, aku memberimu prasyarat hidup, agar hilang
semua kesakitan”, Ki Taman menghaturkan sembah terimakasih, maju mendekat
Senopati dan menerima telur, disuruh segera menelannya, sesudah menelan telur badan
Ki Taman berputar-putar, seperti gangsingan berbunyi keras (gangsingan = mainan anak
terbuat dari bamboo yang bergerak berputar-putar cepat seperti angina puyuh), arahnya
dari pohon besar.

(13) Gya jenggeleg warna geng nglangkungi, juru taman lir gunung anakan, jatha gimbal
kalih kaged, wrin langkung tyasnya ngungun , sang wiku ngling mring Senapati, “Iku
Jebeng dadinya, yen nut mring Ni Kidul”, Sang Sena minggu tan nebda, mitenggengen
gegetun uningeng warni, dekadya arga suta.

Ki Taman berubah menjadi besar sekali seperti anak gunung, dua gigi siung dan rambut
gembel, hatinya terkejut dan menangis, Sang Wiku melihat Senopati, “Itu lah jadinya
Nak jika mengikuti kehendak Ni Kidul”, Sang Senopati selama tujuh (7) hari tidak mau
berbicara, terpaku melihat wujud dan menyesal, Senopati berdiri kaku seperti anak
gunung.

(14) Sunan adi gya ngandika malih, “Kari siji Jebeng nyatakena, kang ran lenga
Jayengkatong”, Sang Senapatya me-(k.256) stu, nulya dhawuh kinon nimbali, pawongan
nguni emban, tengran Nini Panggung, lan gamel nami Ki Kosa, tan adangukalihnya wus
tekap ngarsi,Sang Sena lon ngandika.

Sunan Adilangu segera berbicara lagi, “Masih ada satu lagi yang harus dibuktikan Nak,
yang bernama Minyak Jayengkatong”, Sang Senopati setuju (k.256), segera memberi
perintah untuk memanggil emban abdi dalem/ pengasuh yang bernama Nini Panggung,
dan tukang gamelan/ tukang musik yang bernama Ki Kosa, keduanya dipanggil dan tidak
lama setelahnya mereka sudah ada di hadapan, Sang Senopati berbicara pelan.

(15) “Bibi Panggung mula suntimbali, lan si Kosa ya padha sunjajal. Nggonen lenga
Jayengkatong, nggennya sung Ratu Kidul, yen wis ngarja sekti ngluwihi”, kang liningan
wot sekar, tan lengganeng dhawuh, Panggung Kosa tinetesan, Jayengkatong gya sirna
kalih tan keksi, pan wus manjing nyeluman.

“Bibi Panggung kamu saya panggil dan Ki Kosa untuk saya coba. Pakailah Minyak
Jayengkaton pemberian Ratu Kidul, jika sudah terbukti sangat sakti”, tidak menolak

perintah, Panggung dan Kosa ditetesi Minyak jayengkaton segera keduanya hilang tidak
kelihatan, sudah berubah menjadi siluman.

(16) Saksirnanya ngungun Senapati, abdi tiga pan salah gedadyan, wusana lon
ngandikane, “Heh Kosa bibi Panggung, de wong roro padha tan keksi”, umatur kang
sinebdan, “Inggih Gusti ulun, keng cethi tan kesah-kesah, sangking ngarsa wit pinaringan
lisah Gusti, de mawi tan katinggal.”

Setelah hilangnya mereka, Senopati menangis, pada tiga abdi sudah terjadi kesalahan, setelahnya pelan bicaranya, “Heh Kosa dan bibi Panggung, perlihatkanlah diri kalian”, menjawablah mereka, “Baik Gusti saya, yang pasti kami tidak pergi-pergi dari Anda sejak diberi minyak oleh Gusti, walaupun saya tidak terlihat.”

(17) Sunan Adi lon nambungi angling, “Heh Ni Panggung sira lan si Kosa, padha narimaa
karo, pan wus karseng Hyang Agung, sira dadi wadaling gusti, dene jatining jalma,
mengko tan kadulu, pan wis dadi ejim padha, nging ta sira aja lunga sing Matawis,
emongen gustenira.

Sunan Adilangu pelan menyahut, “Heh kamu Ni Panggung dan si Kosa, terimalah atas
kehendak Hyang Agung, kalian menjadi tumbalnya Gusti, tetap menjadi sejatinya
manusia sebelumnya sampai masadepan, walaupun sudah menjadi mahluk jin, janganlah
pergi dari Mataram, asuhlah Gusti kalian.

(18) Prayogane Jebeng (k.257) Senapati, bocahira telu ingsun prenah, Panggung Kosa ing
enggone, anenga wringin sepuh, juru taman neng Gunung Mrapi, ngereha lembut
ngarga,rumeksaa kewuh, mungsuh kirdha jroning praja, juru taman kang katempuh
mapag jurit”, mestu kang sinung sebda.

Sebaiknya Nak Senopati (k.257), ketiga abdimu aku tempatkan, Panggung Kosa di
tempat Beringin Sepuh/ Tua, Juru Taman di gunung Merapi, menguasai mahluk halus di
gunung, menjaga dari musuh dalam kerajaan, Juru Taman yang akan memimpin prajurit”,
semua mematuhi perintah Sinuhun Senopati.

(19) Katriya wus kinon manggon sami, Panggung Kosa lawan juru taman, sang kalih
dugi karsane, gya kondur dalemipun, Senapati ngungun ing galih, duk aneng pureng
sagra, de meh sisip nglakur, Sunan Adi gya ngandika, “Senapati wismamu tan dipageri,
kebo glar neng pegungan.

Ketiganya sudah menuju tempatnya masing-masing, Panggung, Kosa dan ki Juru Taman. Keduanya sampai kehendaknya segera pulang kerumahnya, Senopati menangis hatinya, mengingat di dalam puri samudera, ternyata berbeda, Sunan Adilangu segera berbicara, “Senopati rumahmu tidak dilindungi pagar, kerbau di tikungan.
(20) Tanpa kandhang ya kang kebo sapi, heh ta Jebeng Senapati Nglaga, iku sisip
pasrahe, karena Allah dudu, piyangkuhmu aneng Matawis, sebarang karsanira,

kadhinginan ujub, kebo sapi tanpa kandhang, wahanane sapa wani marang mami, dursila
satru kridha.

Tanpa kandang (rumah hewan) ya kerbau dan sapi, heh Nak Senopati Ngalaga, itu
perbedaan pasrah, karena bukan, keangkuhanmu di Mataram, semua kehendakmu, harus
terwujud, bagaikan kerbau dan sapi tanpa kandang/rumah, menantang semua barang
siapa saja yang berani denganku, manusia buruk membuat masalah.

(21) Becik nganggo eneng lawan ening, lumakuo sokur lawan rena, wismaa lan pepagere,
kebo sapi yen ucul, keluhana dipuncekeli, yen mulih prapteng wisma, kandhangna
sedarum,selarae pace- (k.258) lana, tunggonana yen turu kelawan wengi, pasrahna mring
Kang Murba.

Lebih baik memakai ketenangan dan keheningan, berjalanlah dengan syukur dan tujuan,
kerbau dan sapi jika lepas, peganglah kepalanya, jika pulang ke rumah, kandangkanlah di
ruang cukup, dikunci pintunya (k.258), tunggulah ketika tidur sampai larut malam,
berpasrah kepada Kang Murba (Hyang Menciptakan Hidup).

(22) Anganggoa andum lawan milih, dipatuta lan lakuning praja,lungguhira lawan
ngelmune, istiyarmu diagung, anganggoa sumendhe Widi, sebarang tingkahira,
anganggoa sokur, karane dipunprayitna, laku linggih solah muna lawan muni, pracina
dadi nata.

Melakukan memberi dengan memilih, dipantaskan dengan sifat raja, dudukilah dengan
ngelmu/ilmu, besarkan ikhtiarmu, berlakulah pasrah pada Hyang Widi, semua
tingkahlaku mu, bersyukurlah, pantas diingat-ingat, tingkah laku dan berbicara selalu
dijaga.

(23) Mengko Jebeng ingsun mertikeli, karya kitha mrih kukuh prajanta, salameta prapta
tembe, Jebeng ngambilaranu, aja akeh kebak kang kendhi”, Senapati wotsekar, dhawuh
cethi mundhut, tirta ing kendhi pratala, kang liningan sandika nulya nyaosi, tirta
mungging lantingan.

Nanti Nak saya tambah petunjuk untuk, usaha kota agar kuat kerajaan, selamat sampai
nanti, Nak ambillah air, jangan banyak-banyak memuat di kendhi (tempat air dari periuk
tanah)”, Senopati berkata, saya patuh mengambilnya, air di kendhi tanah, yang diperintah
segera mengambil dan memberi air dengan alat.

(24) Nulya linggar wau Sunan Adi, ngasta pandelengan isi tirta, tindak ngideri dhadhahe, Senapati tut pungkur,sarwi mbekta ingkang tetali, ngenthengi ruting tirta, ngandika sang wiku, “Heh ya Jebeng Senapatya,ge turuten saktilase banyu iki, karyanen kuthanira.

Kemudian Sunan Adilangu berjalan mengelilingi perbatasan dengan membawa kendi
bersisi air, Senopati mengikuti di belakang, sambil membawa yang diikat, meringankan
air, berbicaralah sang Wiku, “Heh ya Nak Senopati, segera ikuti bekas air ini, buatlah
kotamu.

(25) Jebeng rehne tumitah ngaurip, aja kandheg laku panarima, lan diweruh wewekane,
ingo-(k.259) n-ingonmu sagung,uga padha kelawan kasih, yen kurang pangreksanya,
temah praja eru, saking datan wruh ing weka, nora ngrasa yen manungsa mung sinilih,
marang Kang Murbeng Alam.

Nak karena dharma perintah hidup, jangan berhenti bersyukur menerima hidup, dan
mengerti sifat-sifat semua (k.259) peliharaanmu, juga kepada yang di cintai, jika kurang
memeliharanya, kerajaan menjadi ruwet/kacau, dari ketidaktahuan penglihatan, tidak
merasa bahwa manusia hanya meminjam dari Kang Murbeng Alam.

(26) Lawan sira diwespadeng gaib, lamun kita marentah mring wadya, enakena kabeh
tyase, tuhunen ujar ingsun, nuli siram rentaha dasih, awita konen nyithak, wongira
Matarum, sakpekolehe nggon karya, becingahen kuthanira dia becik, dadya tila isun
wuntat.

Dan kamu harus berwaspada pada yang gaib, walau kita memerintah kepada rakyat,
buatlah semua nyaman di hati, patuhilah nasehatku, sekarang dimulai dengan menyiram
dan suruhlah orang-orang Mataram mencetak, bekerjalah dengan nyaman, buatlah
kotamu menjadi bagus, akhirnya menjadi peninggalan.

(27) Jebeng yen ws jumbuh traping urip, sasat sira wus madeg narendra, mengkoni ngrat
Jawa kabeh, netepi manungsa nung, lan Hyang Sukma kinarya silih, mengkoni ngalam
padhang, kang kuwasa tuhu, asung sakwarneng gumelar, pan manungsa kang winenang
andarbeni, lestari tanpa kara.

Nak, jika sudah berhasil dengan hidup, sama dengan sudah menjadi Raja, memerintah
seluruh tanah Jawa, menjadi manusia unggul, dan Hyang Sukma menciptakan ganti,
menguasai alam terang, yang benar berkuasa, membawa semua kebesaran, manusia yang
berhak memiliki, lestari (nyaman sentosa) tanpa perkara.

(28) Lan diweruh kahananing Widi, Jebeng uga nggene kang senyata, pan ya sira
saksolahe, nging kesampar kesandhung, dene sira nora ngulati, nggone cedhak asamar,
tan ana kang dunung, ngalela neng ngarsanira, gustenira neng ngarsa katon dumeling,
anging (k.260) kalingan padhang.

Dan diperlihatkan suasana Widi, Nak juga tempat yang nyata, dengan semua tingkah mu,
jatuh bangun, selalu dekat dengan kehendaknya, Gustimu terlihat di depan ingatanmu,
tapi (260) terhalang sinar.
(29) Senapati wotsekar nuwun sih, jarweng Sunan Adi wus kadriya, nging meksih
sandeya tyase, de naluri kang tinut,

Senopati menghaturkan terimakasih, nasehat Sunan Adilangu sudah masuk di dalam hati,
tapi masih khawatir hatinya, karena naluri yang diikuti
alangalangkumitir

No comments:

Post a Comment